12.0 MTENGO OWONETSA KUSASIYANA PAKATI PA ABAMBO, AMAYI, ACHINYAMATA NDI ACHITSIKANA PAKAGWILIDWE KA NTCHITO NDI KUGAWA PHINDU (GENDER BALANCE TREE)

Mtengowu umafotokozera za mgwirizano omwe umakhalapo pa banja, pa kagawidwe ka ntchito, phindu, umwini wa katundu ndi kupereka nawo maganizo. Mtengowu umafanizira zochitika pa banja ndipo thunthu likuimira anthu omwe ali m’banjamo, pomwe mizu ikuimira ntchito zomwe banjalo likugwira pomwe nthambi ndi zipatso zikuimira phindu.

Kusiyana pakagwiridwe ka ntchito pa banja kumalepheretsa anthu kuchita zofanana komanso kumapangitsa kugwira ntchito mwaulesi ndipo kusiyana pa kagawidwe ka phindu ndi umwini wa katundu kumachepetsa chidwi pa kagwiridwe ka ntchito zomwe zimabweretsa umphawi pa banja.

ZOLINGA ZA MTENGO OWONETSA KUSASIYANA PAKATI PA ABAMBO, AMAYI, ACHINYAMATA NDI ACHITSIKANA

• Umathandiza kudziwa ndi kusanthula momwe aliyense akutengera gawo pa zinthu zochitika pabanjapo.
• Umadziwitsa anthu a pabanjapo za ubale omwe ulipo pakati pawo pa kagwiridwe ka ntchito, kupanga ziganizo komanso kagwiritsidwe ka chuma cha pa banja ndi umwini pa katundu.
• Umagwiritsidwa pofuna kupeza ntchito zomwe anthu a pabanjapo angazigwire mwamsanga kapena zotenga nthawi yayitali kuti atukule miyoyo yawo

Step 1: Kujambula Thunthu la mtengo

Thunthu la mtengo limaimila mmene khoma la munthu lilili. Mkati mwake bambo ndi mayi amajambulidwa ataima limodzi. Ana a akazi amajambulidwa pansi pa mayi ndipo ana a amuna pansi pa bambo. Mukamajambula banja, lionetse bwino lomwe kuti ndilotsogoleledwa ndi bambo, mayi kapena mwana, lionetsenso ngati lili la mitala

Step 2: Kujambula mitsitsi

Omwe akujambula ajambule mitsitsi iwirwi kuimila zochita za amayi ndi atsikana, mitsitsi ina iwirinso kuimila zochita za abambo ndi anyamata mbali ziwiri zosiyana komanso makaka (colour) yosiyana. Msitsi wina wa pakati oyimila zochita zomwe abambo ndi amayi ndi ana amatha kuchitira pamodzi. Kenako anthu azilemba ntchito mmitsitsiyi malingana ndi mafunso omwe awonetsedwa mu gawo la kagwiridwe ka ntchito. Ayenera kuonetsanso zochita zomwe zimatenga nthawi yambiri poziika mkati mwa bokosi lozunguira lakuda. Zochita zomwe zimabweretsa ndalama zochulukilapo zilembedwe mu bokosi la folokona. Msitsi wina wa pakati ndi oyimila zochita zomwe abambo ndi amayi ndi ana amatha kuchitira pamodzi.

Step 3:  Kujambula nthambi ndi zipatso

Jambulani nthambi zisanu monga mwa mafunso afunsidwawo, nthambi ziwiri za momwe amayi ndi ena onse aakazi amagwiritsira ntchito ndalama pa khomopo, nthambi zinanso ziwiri za momwe abambo ndi ena onse aamuna amagwiritsira ntchito ndalama pa khomopo. Nthambi ya pakati ndi ya momwe abambo and amuna onse pakhomopo komanso amayi ndi azimayi onse pakhomopo amagwirotsira ntchito ndalama pamodzi ngati banja. Jambulani zizindikilo zoimila kagwiritsidwe ntchito ka ndalama kamene amayi ndi ena onse aakazi, abambo ndi ena onse aamuna amachitira ku mapeto kwa nthambi mbali zawo. Jambulani bokosi lozungulira lakuda la zomwe zikugwiritsa ntchito ndalama zochuluka ndipo mwaonapo kuti pakufunika kusintha ngati khomo. Pa thambi iliyonse mkati mwake jambulanimo momwe gulu lililonse pa banjapo likugwiritsira ntchito ndalama. Jambulani bokosi lozungulira lakuda la zomwe zikugwiritsa ntchito ndalama zochuluka ndipo mwaonapo kuti pakufunika kusintha ngati khomo. Pa nthambi yapakati pomwe pamajambulidwa zizindikilo za mmene tonse pamodzi timagwilitsira ntchito ndalama ngati banja, zizindikilo za pamenepa zimaikidwa motsamila kwambiri mabali imene imatsogola kugwiritsa ntchito ndalamazi. Bokosi la makona atatu (triangle) limajambulidwa kuzungulira magwiritsidwe ntchito a ndalama opindula omwe banja lonse likufuna apitilire.

Step 4: Kodi chomwe chimayendetsa/ kukankha mtengowu ndi chani? (Control over assets and decision-making)

Banja limaika zizindikilo za ziganizo zokhudza amuna kapena akazi ku mbali yawo yoyenera mu mtengowu, izi ndi monga umwini wa katundu yemwe mbali iliyonse ili naye monga malo, ziweto, nyumba. Banja limaika zizindikilo za ziganizo za amuna kapena akazi ku mbali yawo yoyenera mu mtengowu mokhuzana ndi udindo popanga ziganizo monga za amayi, za abambo, za anyamata, za atsikana. Moonjezerapo pamaikidwanso ziganizo zomwe zimapangidwa mogwirizana amuna ndi akazi.

Step 5: Nthawi ya zokambilana

Gulu lililonse limalongosola kwa anzawo onse pamodzi mmene alembera zinthu mu mtengo wawo kuti magulu ena ayikilepo ndemanga. Kenako gulu lonse pamodzi limajambula mtengo wa Jenda movomelezana ngati banja. Mtengo ojambulidwa mogwirizana ngati banjawu umapangidwa ndi cholinga choti nkhani zonse zofunika ziziwike, maphunziro onse ofunika aphunziridwe komanso zonse zoyenera kuti zikonzedwe ziwonekere pamtunda mothandizilidwa poyankha mafunso awa:

Mafunso othandizira mu ndondomekoyi

1. Kodi ndi ndani amene akugwira ntchito yambiri? Ndi ndani amene amatsogola popanga ziganizo pa kagwiritsidwe ntchito ka ndalama? Ndi ndani amene ali ndi umwini wa katundu wambiri? Ndi ndani amene ali ndi ulamuliro pa katundu? Ndi ndani amene amapanga zambiri nthawi yogulitsa zinthu monga zokolola? Ndi ndani amagwiritsa ntchito ndalama zomwe banja lapeza pa zinthu zake kwambiri kuposa zinthu za banja lonse? Ndi ndani amagwiritsa ntchito ndalama zomwe banja lapeza pa zinthu zofunikira pa banjapo kwambiri?
2. Kodi mtengo umene banja lajambula mogwirizana ukukomera wina aliyense pa banjapo? Kodi tingatani kuti ukomere wina aliyense? Kodi ndi zinthu ziti zofunika kuta banja lonse lichitire pamodzi kuti mtengowu ukomere aliyense? Kodi ndalama ziti ziyenera kuchepetsedwa kuti mtengowu ukomere wina aliyense? Kodi ndi katundu uti amene umwini wake uyenera kukhala wa aliyense pa banjapo kuti mtengowu ukahale okomera aliyense? Kodi ndi katundu uti amene ulamuliro wake uyenera kukhala okomera aliyense pa banjapo?
3. Kodi banja lingathe bwanji kuchulukitsa Ndalama zomwe likupanga kupyolera mu njira zosiyanasiyana zopezera Ndalama zomwe lili nazo? Kodi tingatani kuti banja lipeze Ndalama zochulukilapo kupyolera mu njira zomwe zilipo kale pongosintha nthawi komanso kukula kwa ntchito za gulu lina la pabanjapo?
4. Kodi mtengo wa Jenda wokomera aliyense pa banja ungathandize bwani popititsa patsogolo umoya wa magulu osiyana siyana pa banjapo?
5. Kodi pakali pano khomo lanu likupangapo chani kuti lithane ndi nkhani za kusasiyana pakati pa amuna ndi akazi pa banja panu? Kodi banja lanu lingapange zinthu ziti kuti lithane ndi mizu ya mavuto omwe mukukumana nawo palki pano?

Step 6: Kuchitapo kanthu: Kodi choyenera kusintha ndi chani? (Household change commitments)

Jambulani bokosi lozungulira pa zinthu zomwe banja lonse lagwirizana kuti zikuchitika bwino (zosafunika kuti zisinthe) zomwe zikupangitsa kuti mtengo ukhale okomera banja lonse.  Banja lonse ligwirizane zinthu zofunika kuti zichitike kuti mtengowu ukhale okomera aliyense ndipo izi zilembedwe ndi makaka obiliwira (green)

1. Kodi mtengo wanu ndi okomera aliyense? Kodi ndi ndani yemwe akupanikizika ndi ntchito? Kodi ndi ndani yemwe ali mwini wake wa katundu wambiri pa banjapo? Kodi ndi ndani ali ndi ulamuliro wambiri pa ndalama za pakhomo ndiponso amene amagwiritsa ntchito ndalama zochuluka pogulira zinthu zosiyanasiyana?

Banja liike chizindikiro chiimilira mmene mtengowu ukuonetsera kukondera kapena kukomera magulu ena pabanjapo. Banjalo likambilane kuti akuyenera kuchita chani kuti mtengo wa Jenda wawo ukhale okomera aliyense. Kodi ndi ntchito ziti zome ziyenera kugwiridwa mothandizana? Kodi asiye kugula zinthu ziti kuti ndalama zisamalike pakhomo? Kodi ndi katundu uti amene akuyenela kuti wina aliyense pakhomopo athe kugwilitsa ntchito momasuka? Pa nkhani za kapezedwe ka chuma, kodi atha kuwonjezera kapena kuchotserapo nthawi yomwe gulu lina likugwilira ntchito kuti phindu lichuluke?

Banja lonse pamodzi lipeze zinthu zisanu (5) zimene akufuna zipitilire kapena zichepe kuti mtengo wawo wa Jenda ufikile pokomera onse. Izi zilembedwe ndi makaka a green kapena zuthethedwe ndi makaka ofila (red) komanso chizindikiro chatsopano cha green pa malo oyenera.

Step 7:  Kulemba bwino lomwe zomwe banja lagwilizana kuti lidzichita kuti lionetsetse kuti mtengo wawo wa Jenda ndi okomera aliyense nthawi zonse

Banja lililonse layenera kuti lizichita kawuniwuni wa mmene likutsatilira zonse zomwe agwilizana kuti mtengo wawo wa Jenda upitilire kukhala wokomera aliyense mwezi ndi mwezi. Pa mapeto pa maphunziro a mtengo wa Jenda wokomera aliyense, banja lililonse lilembe bwino lomwe zonse zomwe agwirizana ndi zoti zichitike kapena zisiyike kuti azitha kuziunika okha ngati zinthu zikuyenda pogwiritsa ntchito gawo lili mmusili.

ZIMENE BANJA LIKUFUNA KUSINTHA /KUKONZA KUTI MTENGO USAGWE (KUCHITA KAWUNIWUNI)

Chitsanzo cha kawuniwuni wa mfundo zomwe khomo latsimikiza

Dzina la banja:         Bambo ndi Mai Phiri

Masomphenya a pa banja:            Kukhala ndi khomo la chakudya chokwanira chaka chonse, nyumba yamalata komanso ng’ombe ziwiri

Tsiku lopangila kalondolondo:     20 August, 2022