• Zija zakubiliwira zitonkha maji mu mbewu
• Mutonda pakupopera mankhwala ya Dimethoate 20wp

• Vitulya mani kweniso chimikti cha tomato asni wache mmana
• Mungavibaya pakupopela Carbary 85wp

• Tuvubungu twakutupiska misisi.

• Mungatonda mwavyo:
  • Gwirisani nthowa zamampha zaulimi
  • Pandani mbewu zamampha zambula kutupa misisi
  • Feteleza wavyaso pakuyivwile mbewu kupanga misisi yinyaki
  • Kusintha malu ngakulimapu vilimika vinkhonde vevose pakupandapu mbewu nga vingoma
  • Kupopera mankhwala nga ndi Carbofuran (Furadan)

Chiziwisu: Alimi aziwi kuti mankhwala ngakubayila tuvibungu utu ngamampha cha sono wakwenera kufumba langizi wa zaulimi.

• Tuvidononu ndisuzgu likulu ukongwa M’malawi
• Tubisama kusi kwa mani, kweni asani twabalana ukongwa tusamilika peposi, mchimiti, vipasu ndi pachanya pa jani.
• Tubalana liwi ukongwa mwakuti tunanga mbewu munyengu yimana.
• Tupanga chitatavu cho tubisamamu kutividononu tunyaki kweniso kumankhwala asani mwapope.
•  Tuvidononuutu tutija m’magulu ngakuoneka nga ntchete pachanya pa mani. 
• Ivi vipangisa jani kumila

• Tiwiki nasale yidu kutali ko kuli mbewu tuvidononu utu.
• Tipande mbewu zamampha, tizipaske maji ngakukwana kweniso tidile manuwa
• Tpande mbangi mwakuzingiliza munda, mumbangi mutuwa tuvidononu to tutulya tuvidononu twa tomatu.
• Zgulani ndikuotcha mbewu zosi zo zili ndi tividononu.
• Munda wa tomato ujengi wambula dondu.
• Mbewu zosi zo zajaku asani mwama kukolola wotchani
• Asani mulimiliya mphatiliya panyaki kukolola musilizi ndi mbewu zosendi tuvidononu kuwopeska kujandaniska
•  

Chakwenera kuchita: Tuvidononu utu tubalana ukongwa mmalu ngakumila kweniso ngakufunda ukongwa.  Asani mwapanda tomato pafupipafupi muchepeskako suzgu latuvidononu utu chinanga uli viyandaniska matenda nganyaki.

• Tutulya kuyambila panazale mpaka kukolola.
• Tupangiska mani ngakukoleka kuja nga ntchete.
• Tutandaniska matenda.

Kufesa nasale ndikupanda nyengu yaki.  Vingaja umampha kulima tomato panyengoyo tuwako cha.

• Mmunda muje mbu ndondu
• Poperani mankwala yakutuliya ku chimiti cha neem
• Pandani zo tudananazo mphepete

• Mbewu yosi yimila kwambula kuja ya ntcheti panyaki mani kufota
• Asani kwafuda ukongwa mbewu yosi yitufya.
•  Mbewu zimila zeche zakubiliwila.
• Asani mwaswa pakati pa chimiti cha tomato patija pafipa patumajimaji, ndiposu asani mwakamata chimiti cho mwaswa chituwa vinthu vituwa ndi tcheti.
• Paumalili mbewu Yossi yivunda.

• Asani ziwonekamu mbewu zimana zo zakoleka titene kutuzamu m’munda
• Tisinthesinthe munda pavilimika vitatu pamwenga vinayi vevosi

• Mani ngamuphata ngamila ndi kufwa.
• Mani ngamila panyaki aja ngatcheti mphepeti yimoza pe.
• Mani ngo ngakokole ngatuwako kuchimiti.
• Matenda ngati ngatuwa mumbewu pemwangi mu dongu.
• Ngatanja mudongu lachichenga.
• It causes most damage on light, sandy soils.

• Kupanda mbewu zozakupiliya kumatenda
• Pandani mbewu yo njakuzolezgeka
• Dilani manyowa panyaki lime mdongu
• Chepeskani kudila feteleza nga nyata

• Timadonthu twa nthenda iyi tija twakuzingilika cho chilekaniska nthenda iyi ndi zinyaki

• Kupanda mbewu zo zipiliya
• Pandani mbewu zokuzomelezgeka ndiposo zambula matenda.  Asani mupandengi zime muziwiki mumaji ngakotcha..
• Sinthanisinthani munda watomatu pakulekakupanda mu mbewu ndi sabola panyaki mabilinganya
• Jinthani tivimit ndikuphatiliya tomatu
• Mungapope mankhwala nge ndi Dithane M45
• If disease is endemic, applied preventative sprays of copper compounds (e.g. copper hydroxide).

• Viloda vakuja vakubiriwiri ndi vifipa vituwa mu mani.
• Mani ngatuwa nga khofi ndikumila kweni ngatija kuchimiti.

• Kupanda mbewu zakupiliya
• Pandani nazale yambula matenda
• Jinthiliyani tomato ndi kuphatiliya
• Sinthanisinthani munda

• Ngatiyandaniskika ndituvidononu tutuwa pemwangi nyinda.
• Chizindikilu ndi asani maningaja nga tuwa panyaki ngatcheti
• Mbewu zikuwa cha ndiposo zipanga chisaka mani nango ndi chimiti vifyololoka.

Reported Viruses in Tomato

• 
• Tobacco mosaic virus or tomato mosaic virus (TMV or ToMV)
• Cucumber mosaic virus (CMV)
• Tobacco etch virus (TEV)
• Potato virus-Y (PVY)
• Potato leafroll virus (PLRV)
• Tomato spotted wilt virus (TSWV)
• Pepper veinal mottle virus (PVMV)
• Chilli veinal mottle virus (CVMV Or Chivmv)
• Tomato yellow leaf curl virus (TYLCV)
• Tomato Big-Bud mycoplasma (TBB)

• Pandani mbewu zozipiliya ndiposo zambula matenda
• Benekeyani nazale ndi neti.
• Tuzganipu vovisunga tuvidononu.
• Tuzganimu ndi kutaya mbewu zo zakoleka ndi matenda.
• Lekani kupanda tomato mwakulondezgana pamali ngamoza.
• Kukwewa foja cha m’munda wa tomato

• Ngayamba chifukwa chakusowa vakulya vinyaki mudongu ndi kudiliya kwambula ndondomeka.
• Ngako chipasu kwajaliya.
• Ngatija nga chilonda.
• Popavunda pamila

• Kuzinula maji cha mbewu po zeche zimana
• Dilani lime mudongu
• Dilani feteleza wa mani.