Magulu ngo ngapangika ngasambizika  kwa masabata nga nkhondi ndi limoza (6). Gulu limakumana pa sabata kamodzi pa zuwa lo apangana wija.

     Fundu zikuluzikulu pa ntchitu yakusunga ndi kubwerekana makopala

• Gulu la S4T lija ndi mamembala pakatikati pa tchumi (10) ndi matchumi ngawi ndi wankhondi (25).
• Gulu lisankha lija zuwa lakukumana limoza pa sabata.
• Mamembala ngapangana ndi kukoliyanaku kopala lo membala weyosi wangakwanisa pamwenga kusonkha sabata yeyosi yakugula masheya.
• Mamembala ngatenere kuvwanana ndikukoliyanaku nyengu yowazamugawiyana makopala kumala kwa seko (chaka).
• Gulu lakusunga ndi kubwerekesa makopala ligwira ntchitu pakweru kuti membara weyosi waziwengi vovichitika pakugwirisa ntchitu mbali,bokosi ndi maloku natatu.
• Magulu ngatenere kusunga makopala pakulondo ndondomeku ya magawu nga makopala ya gulu (sheya), membala wazomerezeki kugula masheya ngankhondi pe kujumpha po cha weyosi.
• Paumaliru  wa chaka (seko) makopala (masheya ndi phindu) wagawanengi kuyanana ndi unandi wa ma sheya membala wenangu mugulu lenilo.
• Munthu weyosi ngwakuzomerezeka kusere  mu S4T asani wangakwanisa kulondo malangu ngosi ngo gulu lawika mwakukoliyanaku.
• Mamembala weyosi ndi mwanangwa kuvota mwakuyanana waka kwambura kutore unandi wa makopala membara wasunga mugulu lenilo.
• Membala weyosi ndi mwenechu wa gulu ndipu wendi udindo wakuwonesesa kuti vosi vitenda umampha ng’o kulelkiyana.

 

Vipangizu vakukhumbika pa ntchitu yakusunga ndi kubwerekana makopala

• Bokosi lakusungamo makopala la maloko ngatatu
• Buku lakusungamu vyakuchitika/marekodi/ (hadi kava)
• Mabuku nga mamembala (pass books)
• Chidindu
• Inki ya chidindu ( Ink pad)
• Ink
• Rulala wakudumuliya mizeri
• Vakulembe viwiyi
• Maphesulu ngawiyi
• Chakufufutiya (Rubber)
• Mbali za pulasitiki zinayi zakupambana mutundu (4)
• Chakuwerengere masamu (calculator)

Nkharu ya pagulu, ulongozi ndi kusankha walongozi

Gulu: ndi wanthu wowakoliyanaku ndi kuvwanana kuwa pamoza ndi kugwira ntchitu pamoza kufisya chakulinga chimoza, kweniso kulondo malangu ngamoza ndi kujalikisyaso komiti yakusankhika kulongozgeka ndi wenechu kutumikiya pa ntchitu zagulu.

Umampha wakusanilika pamwenga kuja pa gulu

• Kusambizana zeru zakulekanalekana pa nkhani za chitukuku.
• Kusaniya mwawi wa ngongoli zakuchitiya mabizinesi ngamanangamana.
• Kusaniya mwawi wa masambiru kutuliya kumabungwi ngakupambanapambana pankhani za chitukuku.
• Kovyana asani munyaki wasaniya masuzgu.

 

•  

Wapampandu – Vakwenere vaki	Ntchitu zaki
Wankharu ndi mbiri yamampha	Kulongoza misonkhanu
Munthu wakugomezgeka	Kunyolosya gulu mwa chilungamu
wakuvwa mawanuwanua nga wanyaki	Kuyimiya gulu kumisonkhanu yakubwalu.
Wakuziwa kulongolo pa gulu	Kusungisa mwambu ndi malangu
Mlembi – Vakwenere vaki	Ntchitu zaki
Wakuziwa  kulemba ndi kuwerenga	Kulemba zosi za ndalama za gulu
Wakugomezgeka	Kulemba ngongoli mu mabuku
Wakuti wangasambiza kwambura suzgu.	Kupereka ripoti la ndalama za gulu
Wakulimbikiya pa ntchitu za chitukuku.	Kulemba zakukambiyana pa misonkhanu
Msungichuma – Vakwenere vaki	Ntchitu zaki
Wakuziwa kulemba ndi kuwerenga	Kusunga ndalama ndi katundu  wa gulu
Wakugomezgeka pa nkhani za ndalama	Kusunga bokosi lakusungiyamu ndalama
Wakutuliya ku banja la mbiri yamampha	Kudinda vidindu  va masheya
Wakuwelengera ndalama- Vakwenere vaki	Ntchitu zaki
Wakugomezgeka ndi wambiri yamamampha	Kulone ndi kuwerenga ndalama
Wakuziwa kuwerenga ndalama umampha	Kulengeza ndalama za mamembala
	Kuwerenga ndalama zo zajaku.

 

Ndondomeku ya ndalama za kukwasya ntchitu za kubuchiza pamwenga zamabuchibuchi

Gulu litenere kupanga ndondomeku izi kuti ndalama za kukwasya ntchitu ya kubuchiza zigwire ntchito yaki umampha:-

• Gulu liyiki malangu yakukwasya ndalama zo zigwirengi ntchitu pokuwanawaniya wakwenere kulonde pamwenga wapasiki chovyu(mwenimo  zingaperekeke, zingatuliya kweniso kuwezgeke).
• Mamembala wavwanani unandi wa ndalama zo waperekengi/kusonkha  pamsonkhanu wewosi.

Gawu la membala (sheya) ndi ndalama imanavi yeniyo mamembala ngavwanana yo membala wangakwanisa kusunga pa msonkhanu umoza.  Mamembala ngavwananaso mlingu wa magawu ngo membala wangakwanisa kusunga pa msonkhanu umoza nge magawu nga nkhondi. Onesesani kuti pangajanga  mphambanu cha kopa kuti wo wendi ndalama zinandi wangato nge kuti gulu ndaku iwu wija. Ndalama yeyosi yo membala wapereka pa nyengu yakusunga itenere kulembeka mubuku.

Ngongoli íyeyosi itenere kutoleka pavifukwa vakukwana mwakukoliyaku  ndi ndondomeku zagulu. Ngongoli ingajumphanga cha unandi kwa katatu ka masheya ngo munthu wenangu.

 Wanthu wamanga nyumba ndikuwika magetsi ngakwende lumwi

Ndalama za pachanya (Chiwongoladzanja)Interest

Chiwongoladzanja ndi ndalama zenizo munthu watenere kupereka pachanya pa ndalama zenizo wato pa pa ngongoli. Chiwongoladzanaj chitenere kuwa pakatikati pa 10% ndi 20%. Ndalama izi tikongola ndi zidu cha mwaviyo asani tipinduwa nazu nkhwakukhumbika kuti wenechu ndalama nawu wapinduwiso.

Mubudiru (Fayini)

Mubudiru pamwenga Faini ndi ndalama yeniyo membala walipilisika asani waswa malangu nga gulu nge  kuswera kuza ku misonkhanu, kuja kumisonkhanu kwambura chifukwa chakuvwika pamwenga kwambura kuziwisa gulu , ndi milandu inyaki. (ndalama zakulipira milandu).

Malangu  nga gulu

{a} Zina la gulu       ------------------------------------------------------------------------------------------------------

{b} Malu/Adiresi     ------------------------------------------------------------------------------------------

{c}Zuwa lo gulu likwambiya           ---------------------------------------------------------------------------

Chakulinga cha gulu:       -------------------------------------------------------------------------------------------------

Umembala:

• Membala wa gulu waje wokwambiya vyaka vilinga? ----------------------------------------------------------
• Waje anthukazi pe pamwenga anthulumi pe pamwenga wakusazyana? ------------------------
• Waje wanthu wamuzi unu wija pe pamwenga  kumizi inyaki nayu/ndiyo yatizunguliya -------------
• Kuwanikana kwaku tawanthu kuje kwamtundu uli? ---------------------------------------------------------
• Mbiri ndi nkharu ya ma membara ije ya mtundu uli? ---------------------------------------------------------
• Waje wakuchita bizinesi wija wija pamwenga wosi? ------------------------------------------------------

 

Ndondomeku yakuchitiya chisankhu cha komiti yakutumikiya ntchitu zagulu:

Membala wazomerezekengi kuma pachisankhu kalinga?   -------------------------------------------------------

Chisankhu cha komiti ya gulu chichitikengi asani pajumpha nyengu uli? ----------------------------------------

Chisankhu chagulu chichitikengi asani wanthu wafika walinga? -------------------------------------------------

Chisankho chichitikengi pakulondo ndondomeku niyi? Pakuchita voti mwachibisi pamwenga pakukweza manja muchanya --------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kumbi ndi wanthu walinga wazamuphalizgana pa mpandu umoza? ------------------------------------------------

Kumbi ntchakuzomerezeka membara kujiwika ija pampandu  pamwenga kuwikika mwakulongoleka waka ndi membala wanyaki  kwambura  kuchita chisankhu chagulu? ------------------------------------------------------

Kutuzapu mulongozi pa udindu nyengu yeche ndakwani:

Ziwani kuti membala weyosi wa gulu we ndi ufulu kupereka vifukwa zakutuziyapu mulongozi pa mpando ndipu asani mamembala wosi wakoliyanaku pakuchita voti, mwaviyo mulongozi yo watenere kuthula pansi udindu wo. Nyengu yeniyo  gulu lichiti chisankhu cha mulongozi munyaki kusere mumalu mwayo wothula pasi udindu.

 Vifukwa vakwenere kutuziyapu mlongozi pa mpandu nyengu yakusinthiya maudindu yechendakwani:

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nkhumanu ya gulu:

Nkhumanu yakusonkha ndalama za masheya ichitikengi kalinga pasabata? Kweniso zuwa nili nyengu uli? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gulu liperekengi ngongoli kalinga ku mamembara ngaki? ----------------------------------------------------

Kumbi mamembala nga gulu ngagawanengi ndalama zawu zosi asani pajumpha nyengu itali uli?

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kutuwa kwa membala mugulu:

Kumbi membala yo watuwa mugulu pa vifukwa vakwenere kuti watuwa, gulu lichitepunji? Kweniso ndi vifukwa nivi vakuzomerezeka vakwenere kuti membala wachiti viyo?

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Membala wakuleka ija gulu pambura vifukwa vambura kuvwika nyengu yakugawana yechendakwani, gulu lichitepunji?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Vifukwa vakwenere kutuza pamwenga kusezya membala mugulu  -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nyifwa ya membala

Asani membala wafwa wendi ngongole, gulu lizamuchitanji? ---------------------------------------------------

Asani membala wafwa walivi ngongole ndalama zaki wazamulonde ndiyani? --------------------------------------

Vibalu pamwenga vilangu   

MULANDU   (Vakuyeruziyapu)	CHILANGU/CHIBALU
Wakuswera ku musonkhanu wa gulu
Kutondeka kulondeza malangu nga gulu

 

Kunozgaso malangu nga gulu

Ma membela kuti yazomerezi malangu kunozyekaso yatenere kunozeka kalinga/nyengu uli?

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ntchitu zo gulu litenere kugwira pamwenga kuchita

Zakusunga

Mtengu wa sheya limoza ndi ndalama zilinga? --------------------------------------------------------------------------

Membala wazomerezeka kugula masheya unandi uli pamsonkhanu umoza?--------------------------------

Kumbi masheya ya membala asani yagulika yalembeki pani kweniso walembekengi ndiyani?.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kumbi gulu lazamuchitanji asani membara watondeka kusonkha sheya ndi imoza viyo pa masabata nganandi? -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ngongoli

Kumbi yo watenere kuto ngongoli ndiyani? -----------------------------------------------------------------------------

Kuti munthu wato ngongoli gulu liwonengi fundu nizi zakwenere kumupasa?---------------------------------

Kumbi munthu asani wato ngongoli wawezi pati pajummpha nyengu itali uli?  -----------------------------

Kumbi ndalama za pachanya (chiwongoladzanja) ziwengi unandi uli pa K100.00 yeyosi? ---------------------------------------

Asani munthu watondeka kuweza ngongoli munyengu yaki, gulu lichitenji nayu?

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Asani membala watondeka kuweza kwa miyezi _______ gulu lichitenji nayu?

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Asani membala wagwentha/wathawa ndi ngongoli, gulu lizamuchitanji? --------------------------------------------

Ndalama za Thumba la Pade (Zachovyu/Chipepesu)

Membala weyosi wa gulu watenere kusonkha ndalama zakukwana K _______ pamsonkhanu wewosi wa gulu.

Zumbuwanipu masuzgu ngo ngazamukhumba chovyu cha ndalama za thumba lapade ili?

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Chovyu chakupereka asani membala wa gulu wafwa ndi  K ___________

Chovyu chakupereka asani munthulumi pamwenga munthikazi wa membala wa gulu wafwa ndi K __________

Chovyu chakupereka asani mwana wa membala wafwa ndi K ________________

Chovyu chakupereka asani mupapi wa membala wafwa ndi  K ________________

Achibali wo atenere kulonde ndalama za membala asani wafwa.

Zina la membala	Yo wazamulonde ndalama

 

Kuvomerezeka kwa malangu nga gulu

Ma membala ngatenere kusayiniya kuzomereza malangu:-

Zina	Sayini

 

Wakusayina mumalo mwa chigawa

Fumu ya muzi
A gulupu